«Սահմաններից այն կողմ». Միխայիլ Լորիս-Մելիքով – Հայ զօրավար և պետական գործիչ, ով փորձեց ազատագրել կայսրութիւնը

Այսօր պատմելու ենք մի հայի մասին, ով ոչ միայն զինուորական փառքի գագաթին հասաւ, այլեւ փորձեց փոխել ողջ կայսրութեան ճակատագիրը։ Նրա անունը համարւում է համարձակ բարեփոխումների և «ազատութեան ծրագրի» խորհրդանիշ։

Նրա անունն է՝ Միխայիլ Տարիէլովիչ Լորիս-Մելիքով։

Լորիս-Մելիքովը ծնուել է 1825 թուականին Թիֆլիսում՝ հայկական ազնուական ընտանիքում։ Նրա նախնիները գալիս էին Լոռիից, որտեղից էլ ծագում է «Լորիս» ազգանունը։ Մանկուց նա ստացել էր լաւ կրթութիւն և մեծացել հայրենասիրական ոգով։

Երիտասարդ Միխայիլը կրթութիւն ստացաւ Սանկտ Պետերբուրգի գվարդիայի կազակական դպրոցում, իսկ յետոյ ընտրեց զինուորականի ուղին։

Լորիս-Մելիքովը շուտով յայտնի դարձաւ իր խիզախութեամբ։ Նա մասնակցեց Կովկասեան պատերազմներին, ապա՝ Քրիմիի պատերազմին։

1877-1878 թթ․ ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ նա գլխաւորեց զօրքեր, ազատագրեց Հայաստանի մի շարք քաղաքներ, այդ թւում՝ Կարսը, և արժանացաւ «Կարսի հերոս» անունին։

Նրա ռազմական տաղանդը նրան բերեց մեծ հեղինակութիւն թէ՛ բանակում, թէ՛ արքունիքում։

Պատերազմներից յետոյ Լորիս-Մելիքովը դարձաւ պետական գործիչ։ Ռուսական կայսրութիւնում նա ստացաւ բացառիկ լիազօրութիւններ և նշանակուեց Ներքին գործերի նախարար։

1880 թուականին Ալեքսանդր Բ կայսրը նրան յանձնեց երկրի կառավարման լայն ծրագիր մշակելու։ Այդ ծրագիրը պատմութեան մէջ յայտնի է որպէս «Լորիս-Մելիքովի սահմանադրութիւն»։

Այն նախատեսում էր երկրի աստիճանական ազատագրում ինքնակալութիւնից՝ ներառելով խորհրդակցական մարմիններ և ժողովրդի մասնակցութիւն որոշումների կայացմանը։

Սակայն ճակատագիրն անողոք եղաւ։ 1881 թ․ մարտի 1-ին Ալեքսանդր Բ կայսրը սպաննուեց յեղափոխականների կողմից՝ հենց այն օրը, երբ պատրաստւում էր ստորագրել Լորիս-Մելիքովի առաջարկած բարեփոխումները։

Նոր կայսր Ալեքսանդր Գ-ն մերժեց ծրագիրը, իսկ Լորիս-Մելիքովը ստիպուած եղաւ հրաժարուել իր պաշտօնից։ Նրա տեսլականը մնաց չիրականացուած, բայց պատմութեան մէջ նա մտաւ որպէս մարդ, ով փորձեց ազատութիւն բերել կայսրութեանը։

Միխայիլ Լորիս-Մելիքովը իր կեանքի ընթացքում արժանացաւ բազմաթիւ շքանշանների և տիտղոսների, բայց առաւել կարևորն այն է, որ մնաց արդարամիտ և համարձակ հայ գործիչ, ով ծառայեց ոչ միայն իր ազգին, այլեւ ողջ ժողովրդին։

Նա մահացաւ 1888 թուականին, Փարիզում։ Նրա աճիւնը հետագայում տեղափոխուեց Սանկտ Պետերբուրգ։

Միխայիլ Լորիս-Մելիքովը հայի այն կերպարն է, ով համարձակուեց մտածել ոչ միայն պատերազմի դաշտում, այլեւ խաղաղութեան մէջ։ Նա երազեց մի կայսրութիւն, որտեղ ժողովուրդը կարող էր ունենալ իր ձայնը։

Նրա կեանքը մեզ յիշեցնում է, որ պատմութեան ընթացքը կարող է փոխուել մէկ ստորագրութեամբ, իսկ մէկ հայի անունը կարող է մնալ աշխարհի քաղաքական քարտէզի վրայ։

Պատրաստեց Ռուզաննա Պետրոսեանը