«Սահմաններից այն կողմ».. Զաքարիա Սերիման – Վենետիկահայ աբբա և լուսաւորութեան դարաշրջանի գրող

Զաքարիա Սերիմանը (1699–1784) ծնուել է Վենետիկում՝ հայկական ծագումով ընտանիքում։ Նրա նախնիները գաղթել էին Իսֆահանից՝ հայ վաճառականական մեծ համայնքից։ Հենց այդ վաճառականական միջավայրի շնորհիւ էլ նա կրթուեց բազմալեզու, բաց աշխարհին, եւրոպական մտաւոր շարժումների համար։ Սերիմանը դարձաւ վենետիկեան աբբա, սակայն իր հոգևոր կոչման հետ մէկտեղ հանդէս եկաւ որպէս լուսաւորութեան դարաշրջանի գրող, ով քննադատում էր հասարակութեան անարդարութիւնները, կեղծ բարքերը և քաղաքական ու կրօնական իշխանութեան չարաշահումները։

«Էնրիքօ Վանթոնի ճամբորդութիւնը դէպի անյայտ հարաւային երկիրներ»

Սերիմանի գլխաւոր ստեղծագործութիւնը, որը լուես տեսաւ 1749 թուականին, կրում էր այս երկար վերնագիրը․ «Viaggi di Enrico Wanton alle terre incognite australi»։

Գիրքը գրուած էր իտալերէնով, բայց շուտով թարգմանուեց նաև ֆրանսերէն, գերմաներէն և այլ լեզուներով։ Այն դարձաւ ճանաչուած ամբողջ Եւրոպայում՝ որպէս սատիրիկ-փիլիսոփայական վէպ, որը համեմատում էին Ճոնաթան Սվիֆթի «կուլիվերի ճանապարհորդութիւնների» հետ։

Գիրքը պատմում է մի երիտասարդ անգլիացի՝ Էնրիքօ Վանթոնի մասին, որը թողնում է իր յարմարաւէտ կեանքը և նաւարկում դէպի անյայտ «հարաւային երկիրներ»՝ նոր աշխարհներ բացայայտելու։ Սակայն իրականում այդ «անյայտ երկրները» սատիրիկ պատկերներ էին՝ եւրոպական հասարակութեան տարբեր շերտերի։

Խելայեղների կղզի

Այստեղ մարդիկ մշտապէս զբաղուած են դատարկ քննարկումներով և անվերջ վէճերով՝ առանց գործնական արդիւնքի։

Սերիմանը ծաղրում էր դատարկախօս փիլիսոփաներին և քաղաքական գործիչներին, ովքեր խօսքերով լցնում էին ամբիոնները, բայց գործնականում ոչինչ չէին փոխում։

Փառասիրութեան աշխարհ

Բնակիչները ապրում են միայն շքեղութեամբ, հագուստով, տիտղոսներով։

Սերիմանը այստեղ հեգնում էր եւրոպական արիստոկրատիան, որը կորցրել էր բարոյականութիւնը և ապրում էր միայն արտաքին փայլով։

Կրօնական դոգմատիզմի թագաւորութիւն

Այստեղ իշխաններն ու հոգևորականները վերահսկում էին իւրաքանչիւր քայլ՝ յայտարարելով, որ դա «աստծոյ կամքն է»։

Սա թաքնուած քննադատութիւն էր այն ժամանակի եկեղեցու նկատմամբ՝ իբրև հոգևոր իշխանութեան չարաշահում։

Արդարութեան կղզի

Վանթոնը յայտնւում է մի տեղում, որտեղ բոլոր մարդիկ հաւասար են, օրէնքը բոլորին վերաբերում է, և իշխանները ծառայում են ժողովրդին։

Սա Սերիմանի լուսաւորական իտէալն էր՝ պատկերացում այն մասին, թէ ինչպիսին պիտի լինի արդար հասարակութիւնը։

Վերադարձ տուն

Վանթոնը վերադառնում է Եւրոպա, որտեղ իր տեսած բոլոր փորձառութիւնները նրան ստիպում են աւելի սուր աչքով դիտել հայրենի հասարակութեան թերութիւնները։

Սերիմանը կիրառեց սատիրա և ալեգորիա՝ ծպտեալ կերպով քննադատելով իր դարաշրջանի Եւրոպան։

Նրա գիրքը դասւում է Լուսաւորութեանի դարաշրջանի քաղաքական-փիլիսոփայական գրականութեան մէջ՝ համահունչ Վոլտերի, Մոնտեսքյոյի, Ռուսոյի գաղափարներին։

Բազմաթիւ եւրոպացի գրականագէտներ համարեցին Սերիմանին իտալերէն գրած ամենատաղանդաւոր սատիրիկներից մէկը։

Զաքարիա Սերիմանի տոհմը Վենետիկում յայտնի էր որպէս մեծահարուստ և ազդեցիկ ընտանիք։ Նրանք զբաղւում էին առևտուրով և հովանաւորում մշակոյթը։

Սերիմանների շնորհիւ Վենետիկում հայ համայնքը ունեցաւ դպրոցներ, տպարաններ և եկեղեցական հաստատութիւններ։

Զաքարիայի գրական գործունէութիւնը նաև այդ ընտանիքի մշակութային միջավայրի արդիւնքն էր։

Սերիմանի գրքերը ուսումնասիրում են որպէս քաղաքական սատիրայի եզակի օրինակներ։

Նրա անունը պահպանուել է իտալական և ֆրանսիական գրական պատմութեան մէջ, թէև այսօր լայն հանրութեանը քիչ յայտնի է։

Հայկական մշակութային պատմութեան մէջ Սերիմանը այն վառ օրինակներից է, որ հայ մտաւորականը կարող էր դառնալ եւրոպական համաշխարհային մտքի ակտիւ մասնակից։

Զաքարիա Սերիմանը վենետիկեան հայի այն կերպարն է, ով չսահմանափակուեց իր ծագումով կամ ազգային շրջանակներով։ Նա գրեց մի գիրք, որը համարձակօրէն բարձրացրեց արդարութեան, ազատութեան և մարդկային արժանապատուութեան հարցերը՝ դարերի խորքից հնչելով մինչև մեր օրերը։

Նրա «Էնրիքօ Վանթոնի ճամբորդութիւնը» պարզապէս ճանապարհորդական վէպ չէր․ այն հայի կողմից գրուած լուսաւորութիւն մանիֆեստ էր։

Պատրաստեց Ռուզաննա Պետրոսեանը