Papa Leo XIV kwa Rota Romana ukweli wa haki ung'ae zaidi katika Kanisa na katika maisha yenu!

Na Angella Rwezaula – Vatican.

Baba Mtakatifu Leo XIV Ijumaa tarehe 21 Novemba 2025 alikutana katika Ukumbi wa Clementina  wa Jumba la Kitume, mjini Vatican na washiriki wa Kozi ya Kimataifa ya iliyoandaliwa na Baraza la Mahakama Kuu ya Rufaa ya Kipapa ijulikanayo “Rota Romana,” iliyoongozwa na mada "Miaka Kumi Baada ya Mageuzi ya Mchakato wa Ndoa ya Kisheria," iliyoanzishwa na Papa Francisko. Katika hotuba yake alisisitiza mambo makuu ya kizingatia vipimo vya kisheria, kikanisa, na kichungaji kwa  muktadha huo. Papa alianza hotuba yake akiwapa salamu wote kwa dhati na kumshukuru Mkuu wa  Mahakama  Kuu ya Rufaa ya Rota Romana na wote walioshirikiana katika siku hizi za mafunzo na tafakari, ambazo zinalenga kukuza utamaduni mzuri wa kisheria katika Kanisa. Alifurahishwa uwepo wao kwa wingi na wa kipekee, kama mwitikio wa ukarimu kwa wito wa kila mtendaji mzuri wa sheria ya Kanisa kwa ajili ya mema ya kiroho.

Miaka kumi ya mageuzi ya mchakato wa kubatilishwa kwa ndoa, ulioanzishwa na Papa Francisko

Mada kuu ya kozi hiyo iliongozwa na maadhimisho ya miaka kumi ya mageuzi ya mchakato wa kubatilishwa kwa  ndoa, ulioanzishwa na Papa Francisko. Katika hotuba yake ya mwisho kwa Mahakama ya Rota Romana, mnamo Januari 31, alizungumzia nia na uvumbuzi mkuu wa mageuzi haya. Papa Leo XIV aliongeza akikumbuka “maneno ya Mtangulizi wake mpendwa, katika tukio hilo alipenda kuwapatia tafakari zilizoongozwa na mada ya kozi yao: "Miaka Kumi Baada ya Mageuzi ya Mchakato wa Ndoa ya Kisheria. Kipimo cha Kikanisa, Kisheria, na Kichungaji." Nadhani ni muhimu kuzingatia uhusiano kati ya mbinu hizi tatu. Uhusiano huu mara nyingi husahaulika, kwani Taalimungu, sheria, na utunzaji wa kichungaji huwa vinaonekana kama sehemu zisizo na muhimu. Hakika, mara nyingi hutofautishwa bila kufichuliwa, kana kwamba kipengele cha kitheolojia au cha kichungaji kinapomaanisha kidogo zaidi kisheria, na kinyume chake, kipengele cha kisheria kina madhara kwa vingine viwili. Hii huficha maelewano yanayojitokeza wakati vipimo hivyo vitatu vinachukuliwa kama sehemu za ukweli uleule.

Ukosefu wa uelewa wa uhusianoa wa kisheria

Ukosefu wa uelewa wa uhusiano huu unatokana hasa na mtazamo wa ukweli wa kisheria wa kesi za kubatilishwa  kwa ndoa kama uwanja wa kiufundi tu, unaowavutia wataalamu pekee, au kama njia inayolenga tu kupata uhuru wa watu. Huu ni mtazamo wa juu juu, ambao unapuuza dhana zote mbili za kikanisa za michakato hii na umuhimu wake wa kichungaji. Miongoni mwa dhana hizi za kikanisa, Papa aliepdan kuakisi mbili hasa: Kwanza inahusu nguvu takatifu inayotumika katika michakato ya mahakama ya kikanisa katika huduma ya ukweli, na ya Pili inahusu lengo la mchakato wa kutangaza ubatili wa ndoa, yaani, fumbo la Agano la ndoa. Kazi ya kimahakama, kama njia ya kutumia nguvu ya utawala au mamlaka, inaangukia kabisa katika ukweli wa kimataifa wa nguvu takatifu ya wachungaji katika Kanisa. Ukweli huu unafikiriwa na Mtaguso wa Pili wa Vatican kama huduma. Tunasoma katika Lumen Gentium: “Huduma ambayo Bwana aliwakabidhi wachungaji wa watu wake ni huduma ya kweli, ambayo katika Maandiko Matakatifu inaitwa kwa kiasi kikubwa "diakonia", yaani, huduma. (At 1,17.25; 21,19; Rm 11,13; 1Tm 1,12)» (n. 24).

Kila mwamini, kila familia, kila jamii inahitaji ukweli kuhusu hali yao ya kikanisa 

Kipengele cha msingi cha huduma ya kichungaji kinafanya kazi ndani ya mamlaka ya kimahakama: huduma ya ukweli. Kila mwamini, kila familia, kila jamii inahitaji ukweli kuhusu hali yao ya kikanisa ili kukamilisha safari yao ya imani na upendo kwa mafanikio. Ukweli kuhusu haki za kibinafsi na za kijamii uko ndani ya mfumo huu: ukweli wa kisheria unaotangazwa katika michakato ya kikanisa ni kipengele cha ukweli wa kuwepo ndani ya Kanisa. Nguvu takatifu ni ushiriki katika nguvu ya Kristo, na huduma yake kwa ukweli ni njia ya kujua na kukumbatia Ukweli wa mwisho, ambao ni Kristo mwenyewe (taz. Yohana 14:6). Sio bahati mbaya kwamba maneno ya kwanza ya Motu Proprios mbili zilizoanzisha mageuzi yalimrejea Yesu, Hakimu na Mchungaji:“Mitis Iudex Dominus Iesus, Pastor animarum nostrarum” yaani "Mwamuzi Mpole, Bwana Yesu, Mchungaji wa roho zetu" kwa Kilatini, na “Mitis et Misericors Iesus, Pastor et Iudex animarum nostrarum” ile elekezi yaani  "Yesu Mpole na Mwenye Huruma, Mchungaji na Hakimu wa roho zetu.” Tunaweza kuuliza kwa nini Yesu kama Hakimu alioneshwa katika hati hizi kama mpole na mwenye rehema. Uzingatio kama huo mwanzoni unaweza kuonekana kupingana na matakwa muhimu ya haki, ambayo hayawezi kupuuzwa na huruma potofu.

Hukumu ya Mungu juu ya wokovu inahusisha msamaha kwa mdhambi

Ni kweli kwamba hukumu ya Mungu juu ya wokovu daima inahusisha msamaha wake kwa mtenda dhambi aliyetubu, lakini hukumu ya kibinadamu juu ya ubatili wa ndoa haipaswi kudanganywa na rehema ya uongo. Shughuli yoyote inayopingana na huduma ya mchakato wa ukweli lazima ichukuliwe kuwa si ya haki. Hata hivyo, rehema ya kweli lazima itekelezwe kwa usahihi katika utekelezaji sahihi wa mamlaka ya kimahakama. Tunaweza kukumbuka kifungu kutoka kwa Mtakatifu Agostino  katika De civitate Dei: "Rehema ni nini ikiwa si huruma fulani ya moyo wetu kwa mateso ya wengine, ambayo, ikiwa tunaweza, tunasukumwa kuipunguza? Na harakati hii ni muhimu kutafakari wakati rehema inapotolewa kwa njia ambayo inahifadhi haki, katika kuwasaidia wahitaji na katika kuwasamehe wanaotubu." Katika mwanga huu, mchakato wa kufuta ndoa unaweza kuonekana kama mchango wa wanasheria katika kukidhi hitaji la haki ambalo ni kubwa sana katika dhamiri ya waamini, na hivyo kutimiza kazi ya haki inayochochewa na rehema ya kweli. Kusudi la mageuzi, linalolenga ufikiaji na kasi katika michakato, lakini kamwe haligharimu ukweli, kwa hivyo linaonekana kama udhihirisho wa haki na rehema.

Kuhusu wa kitaalimungu na Kuhusu mchakato wa kubatilisha ndoa

Dhana nyingine ya Kitaalimungy mahususi kwa mchakato wa kubatilisha ndoa, ni ndoa yenyewe, kama ilivyoanzishwa na Muumba(taz. Gaudium et Spes, 48). Wakati wa Jubilei ya Familia, nilikumbuka kwamba "ndoa si bora, bali ni kiwango cha upendo wa kweli kati ya mwanamume na mwanamke: upendo kamili, mwaminifu, na wenye matunda." Kama Papa Francisko alivyosisitiza, ndoa "ni ukweli wenye uthabiti kamili," "ni zawadi kutoka kwa Mungu kwa wanandoa." Katika Dibaji ya Mitis iudex, "kanuni ya kutovunjika kwa kifungo cha ndoa" imethibitishwa tena katika muktadha wa mageuzi ya kiutaratibu. Katika kushughulikia kesi za ubatili, uhalisia huu ni muhimu: ufahamu wa kufanya kazi katika huduma ya ukweli wa muungano thabiti, yaani, kutambua mbele za Bwana kama fumbo la upendo, lipo ndani yake, ambalo hudumu milele katika maisha ya kidunia ya wanandoa, licha ya kushindwa kwa uhusiano wowote.

Papa Leo XIV aliendelea kukazia kwamba ni jukumu kubwa kama nini linalowasubiri! Hakika, kama Papa Benedikto XVI alivyotukumbusha, "mchakato wa kisheria wa ubatili wa ndoa kimsingi ni chombo cha kubaini ukweli kuhusu kifungo cha ndoa. Kwa hivyo kusudi lake la kimsingi[…] ni kutoa huduma kwa ukweli." Kwa sababu hii, Papa Francisko, katika Utangulizi wa Motu Proprio, akifafanua maana ya mageuzi, pia alitaka kuthibitisha faida kubwa ya kutumia mchakato wa kimahakama katika kesi za kubatilisha ndoa: "Hata hivyo, nimefanya hivyo, nikifuata nyayo za Waliotangulia, ambao walitaka kesi za kubatilisha ndoa zishughulikiwe kupitia njia za kimahakama, na si za kiutawala, si kwa sababu asili ya jambo hilo inahitaji, bali kwa sababu inahitajika na hitaji la kulinda kwa kiwango cha juu ukweli wa kifungo kitakatifu: na hii inahakikishwa haswa na dhamana ya utaratibu wa kimahakama."

Kuthamini taasisi ya mchakato 

Uanzishwaji wa mchakato wa mahakama lazima uthaminiwe, ukiuona si kama mkusanyiko mgumu wa mahitaji ya kiutaratibu, bali kama chombo cha haki. Hakika, kutunga kesi kwa kuhakikisha kwamba pande zote, ikiwa ni pamoja na mtetezi wa dhamana, zinaweza kuwasilisha ushahidi na hoja za kuunga mkono msimamo wao, na zinaweza kuelewa na kutathmini ushahidi uleule uliotolewa na upande mwingine, katika kikao kinachoendeshwa na kuhitimishwa na jaji asiyeegemea upande wowote, ni faida kubwa kwa wote wanaohusika na kwa Kanisa lenyewe. Ni kweli kwamba, hasa katika Kanisa, kama ilivyo katika jamii ya kiraia, juhudi lazima zifanywe ili kufikia makubaliano ambayo, huku yakihakikisha haki, yanatatua migogoro kupitia upatanishi na upatanishi. Jitihada za kukuza upatanisho kati ya wanandoa ni muhimu sana katika suala hili, ikiwa ni pamoja na, inapowezekana, kupitia uthibitisho wa ndoa. Hata hivyo, kuna kesi ambazo ni muhimu kuamua kesi kwa sababu nyenzo hizo hazipatikani kwa pande zote.

Msingi wa familia kama Kanisa la nyumbani

Hili ndilo linalotokea katika tangazo la ubatili wa ndoa, ambalo linahusisha wema wa kanisa la umma. Ni usemi wa huduma ya mamlaka ya wachungaji kwa ukweli wa kifungo cha ndoa kisichovunjika, msingi wa familia, ambayo ni Kanisa la nyumbani. Nyuma ya mbinu ya kiutaratibu, pamoja na matumizi ya uaminifu ya sheria za sasa, kwa hivyo kuna dhana za kikanisa za mchakato wa ndoa: utafutaji wa ukweli na afya ya roho yenyewe (salus animarum). Maadili ya kiuchunguzi, yanayozingatia ukweli wa kile kilicho haki, lazima yawatie moyo watendaji wote wa sheria, kila mmoja katika nafasi yake, kushiriki katika kazi ya haki na amani ya kweli ambayo mchakato huu unakusudiwa.

Vipimo vya kikanisa na kisheria, ikiwa vina uzoefu wa kweli, vinafunua mwelekeo wa kichungaji. Kwanza kabisa, ufahamu umeongezeka katika siku za hivi karibuni kuhusu kuingizwa kwa shughuli za kimahakama za Kanisa katika uwanja wa ndoa ndani ya utunzaji wa kichungaji wa familia kwa ujumla.Utunzaji huu wa kichungaji hauwezi kupuuza au kudharau kazi ya mahakama za kikanisa, na hizi za mwisho hazipaswi kusahau kwamba mchango wao maalum kwa haki ni kipengele muhimu katika kazi ya kukuza mema ya familia, hasa kwa wale walio katika shida. Kazi hii ni ya kila mtu katika Kanisa, wachungaji na waamini wengine, na hasa kwa watendaji wa kisheria. Mshikamano kati ya utunzaji wa kichungaji kwa hali muhimu na nyanja ya mahakama umepata usemi muhimu katika utekelezaji wa uchunguzi wa chuki, pia unaolenga kubaini kuwepo kwa misingi ya kuanzisha kesi za ubatili.

Thamani ya Kichungaji

Kwa upande mwingine, mchakato wenyewe una thamani ya kichungaji. Mtakatifu Yohane Paulo II alisisitiza hili kwa maneno haya: "Shughuli za kisheria-kanuni ni za kichungaji kwa asili. Inajumuisha ushiriki maalum katika utume wa Kristo Mchungaji, na inajumuisha kufanikisha mpangilio wa haki ya ndani ya Kanisa unaotarajiwa na Kristo mwenyewe. Kwa upande mwingine, shughuli za kichungaji, ingawa zinapitia sana vipengele vya kisheria tu, daima zinahusisha kipimo cha haki. Kiukweli, haingewezekana kuongoza roho kwenye Ufalme wa Mbinguni ikiwa mtu angepuuza kiwango hicho cha chini cha upendo na busara ambacho kinajumuisha kujitolea kwa uaminifu kufuata sheria na haki za wote katika Kanisa."

Hatimaye, vipimo vitatu vilivyotajwa hivi vinasababisha kuthibitishwa tena kwa (salus animarum) yaani "afya ya kiroho" kama sheria kuu na madhumuni ya michakato ya ndoa katika Kanisa. Kwa njia hiyo, huduma yenu kama mawakala wa haki katika Kanisa, ambayo pia nilishiriki miaka kadhaa iliyopita, inafichua uwazi wake mkubwa wa kikanisa, kisheria, na kichungaji. Katika kuelezea matumaini kwamba ukweli wa haki ung'ae zaidi katika Kanisa na katika maisha yenu, ninawapatia  nyote Baraka zangu na moyo.