Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (41)

ԽԱ. Հաղորդում

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Մաշտոցը ճոխացնող՝ Գրիգոր Բ. Վկայասէր Հայրապետի կեանքին (ԺԱ. դար):

Գրիգոր Բ. Վկայասէրը աւազանի անունով Վահրամ, աշխարհիկ անունը Անձրեւ՝ որդին է Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունիին: Ծննդեան թուականը անյայտ է: Ան եղած է բիւզանդական պաշտօնեայ՝ վարելով Միջագետքի դուքսի պաշտօնը (1059թ.)։ Որոշ ժամանակ անց՝ կը հրաժարի այդ պաշտօնէն և վանական կը դառնայ։ Ան փայլուն կրթութիւն կը ստանայ, և հմուտ՝ գիտութիւններու մէջ, յատկապէս Աստուածաշունչ Գիրքերու ուսմամբ: Կիրակոս Գանձակեցին իր մասին կը գրէ, թէ ողջ Հայոց աշխարհը զայն հայրապետ կարգած է: 1066-1105թթ. Խաչիկ Բ. Անեցի կաթողիկոսին կը յաջորդէ և Կաթողիկոս կը  ձեռնադրուի Ծամնադաւի մէջ:

Ան հեղինակն է Տօնամակին, Հայ Եկեղեցւոյ Soնացոյցին բարեկարգիչը, մեծ վկայագիրը, ներբողագիրը, Մաշտոցը ճոխացնողը, Սուրբ Գիրքի մեկնիչը, միանձանց վարքերու թարգմանիչը, ու միանձնական կարգերու բարենորոգիչը: Կը պատմուի թէ ան յաճախ պաշտօնի հոգածութիւնը ձգելով իր փոխանորդին՝ կը նուիրուէր հոգեւոր բարեպաշտութեան և ճգնակենցաղ կեանք կը վարէր Կիլիկիայի վանքերուն մէջ, սակայն միշտ վերադառնալով իր սիրելի գրական աշխատութիւններուն: Գրիգոր յունարենէն, ասորերէն և լատիներէն լեզուներէն թարգմանած է սուրբերու վկայութիւններ, որու համար ստացած է Վկայասէր մականունը: 1066 և 1072թթ. Կոստանդնուպոլիս գացած է մարտիրոսներու վկայաբանութիւնները հաւաքելու եւ հայերէն թարգմանելու:

Այնուհետեւ զանոնք «Տօնամակ» կամ «Տօնացոյց» կոչուող ժողովածուներուն մէջ ամփոփած է, որոնք աւելի ուշ յայտնի էին «Յայսմաւուրք» (Վարք Սրբոց) անունով: Ասոր վրայ աւելցնելու է ուրիշ եկեղեցական կարգաց և գրեանց լրմունքը. ինչպէս Մաշտոցի քանի մը կարգեր, իրագործելով Ոտնլուայ կանոնի նոր թարգմանութիւնը և ընդլայնումը: Ս. Գրոց Մեկնութեան գիրքեր, զոր օրինակ Յովհան Ոսկիբերանի՝ Յովհաննու Աւետարանին մեկնութիւնը: Աւելի՛ն, Վկայասէրը հայկական եկեղեցական պաշտօներգութիւնը ու մասնագիտացուած երգաստեղծութիւնը նորոգելու մասնակից դարձած է: Կիրակոս Գանձակեցի կը հաղորդէ թէ Հայոց Կաթողիկոսը Հռոմ ալ գացած է երկրպագելու Պետրոս եւ Պօղոս առաքեալներու նշխարներուն:

Հրեշտակութիւն մը առ Գրիգոր Է. սրբակենցաղ եւ անվեհեր Պապը, կատարուած շուրջ 1074-ին, ի յարգանս սուրբ Առաքելոց եւ ի վերահաստատութիւն առաքելական միութեան, սուրբ Հայրերու լուսեղէն շաւիղին հետեւողութեամբ, ինչպէս կ'ակնարկէ Պապը իր 7 Դեկտ. 1074թ. թուղթին մէջ առ Հենրիկոս Դ. եւ 6 Յունուար 1080-ին գրուած՝ առ նոյն ինքն Գրիգոր Բ. Վկայասէր, իրագործեցին երբեմնի այս երազը: 1074 և 1085թթ. ճանապարհորդած է Եգիպտոս։

Յայտնի է թէ ոչ միայն Վկայաբանութիւն կամ Սրբոց վարքեր թարգմաներ և հաւաքեր է, ամբողջացնելով Յայսմաւուրքը, այլ թէ տէրունական և թէ սրբոց տօնից պատշաճ ներբողները և Ճառերը Ճառընտիրներու մէջ ամփոփած է. այս է մեծ Վկայասիրին գլխաւոր գործն մեր դպրութեան և եկեղեցւոյ մէջ, ըստ Մ. Օրմանեանին: Մեղուաջան Հայրապետը թարգմանած է նաեւ Պրոկղին գրած Ոսկեբերանի ներբողը եւ սուրբ Եփրեմի ճառը: Այն իրողութիւնը, որ Ոսկեբերանի վարքը թարգմանուած է 1104-ին, ցոյց կու տայ, թէ գրական աշխատանքին նուիրուած Հայոց Կաթողիկոսը մինչեւ իր կեանքի վերջն՝ անխոնջ շարունակած է իր թարգմանական գործունէութիւնը: Եթէ Կայսրութեան մայրաքաղաքին մէջ ան իր թարգմանութիւններու համար նիւթեր հաւաքած է, ապա թարգմանական հիմնական գործունէութիւնը ծաւալած է Հայաստան վերադարձին՝ բազմաթիւ գիրքեր բերելով Կոստանդնուպոլսէն:

Եւ յիրաւի՝ թէ գրաւոր և թէ հոգեւոր մեծ գործն եղած է՝ կրօնաւորական կարգեր և վարքեր թարգմանել և մտցնել ի Հայս, կամ նորոգել զվանական և միանձնական կեանս, որոյ այնչափ սիրող էր. և որոյ համար յանձն առաւ գրեթէ հրաժարիլ կաթողիկոսութենէ, յամի 1069-70 և երթալ՝ Պաղեստին, պտըտիլ հին ճգնաւորաց միայնարանները, և հաւաքել անոնց վարքը՝ որ թէ և իրմէ առաջ ալ անծանօթ չէր ի Հայս, ինչպէս Ուռհայեցոյն պատմութիւնը կը վկայէ, թէ «պայծառացոյց զկարգս կրօնաւորութեան»: