Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (54)
ԾԴ. Հաղորդում
Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Հռոմկլայի և Աղթամարի Կաթողիկոսական Աթոռներու բախումներուն:
Արծրունիներու այդ փոքրիկ իշխանութեան, ինչպէս նաեւ Աղթամարի կաթողիկոսութեան գոյութեան շնորհիւ՝ Վասպուրականի բնակչութեան մէջ կը պահպանուէր հայրենի երկրի քաղաքական անկախութեան յոյսը: Այդ օրերուն, Ներսէս Շնորհալին ցաւով կ'արձանագրէ հայ ժողովուրդի տարաբախտ վիճակը և կաթողիկոսական Աթոռի անել կացութիւնը: Հայերը, կը գրէ ան, ցրուած են` «որք յարեւելս ի սեփական աշխարհդ Հայաստանեայց բնակեալք, և որք յարեւմտեան կողմանսդ սահեալք նժդեհութեամբ և որք ի միջերկրեայս ի մէջ այլալեզու ազանց տարաբերեալք, և որք յիւրաքանչիւր յեզերս աշխարհաց ըստ մեղաց մերոց ցրուեալք ի քաղաքս և ի դղեակս, ի հիւղս և յագարակս»: Այդպիսի պայմաններուն՝ Հռոմկլայի Աթոռը զրկուած էր իր թեմի հոգեւոր կեդրոններու հետ անմիջական հաղորդակցութենէն: «Եմք, կը գրէ Շնորհալին, իբրեւ զայծեամն յորսորդաց և ի շանց փախուցեալք` ի քարանձաւիս յայս բնակելով»:
Աւելին` Մայր Աթոռը, ի տարբերութիւն Աղթամարի կաթողիկոսութեան, որ մեծ հասոյթներ կը ստանար հանդիպակաց ափի գիւղերէն, զրկուած էր կենսամիջոցներէն՝ «ի գիւղից, կամ յագարակաց, յորոց ունիմք և ոչ մի: Նաեւ ոչ անդաստան հողոյ, զի վաստակօք և աշխատութեամբ զպէտս մեր լնուաք, և ոչ օգնութիւն ուստեք…», կը գրէ Շնորհալին: Հետեւաբար, Հռոմկլայի Աթոռն ի վիճակի չէր անմիջական կերպով ազդել Աղթամարի Հայրապետի և անոր հոգեւոր իրաւասութեան ենթակայ ժողովուրդին վրայ, որ կ'ապաւինէր Աղթամարի Աթոռին, անոր հետ կը կապէր նաեւ իր քաղաքական յոյսերը և ակնկալիքները: Ի հեճուկս այս իրողութեան՝ Գրիգոր Գ. Պահլաւունի Հայրապետը Հռոմկլայի մէջ ժողով մը կը գումարէ իր միաբան հայրերուն հետ, որպէսզի ամրապնդէ իր կաթողիկոսութեան իշխանութիւնը:
Ժողովական Հայրերը կը շեշտեն թէ Գրիգոր Գ. Կաթողիկոսի դեռահաս տարիքը չի կարող խոչընդոտել անոր հովուապետութեան: Անոնք կը շեշտեն նաեւ այն փաստը, որ Գրիգոր Լուսաւորչի թոռ Գրիգորիսը նոյնպէս «մանուկ էր ԺԵ ամաց, զոր ձեռնադրեաց սուրբն Գրիգոր…»: Ժողովին մէջ, Գրիգոր Պահլաւունի Կաթողիկոսը կը յայտարարէ, թէ իր յաջորդը պիտի ըլլայ իր եղբայրը՝ Ներսէս Շնորհալին, որ արդէն կաթողիկոսական պաշտօններ սկսած էր ստանձնել: Կիլիկիոյ Սեաւ Լերան Քեսունի Կարմիր վանքի մէջ, բազմաթիւ եկեղեցականներու ներկայութեամբ, կը նզովեն Դաւիթ Արծրունիի կաթողիկոսութեան իշխանութիւնը: Նզովքին ենթակայ էին «զկաթողիկոսն Ախթամարայ զտէր Դաւիթ եպիսկոպոսօք և վարդապետօքն ամենայն քահանայօք և սարկաւագօք ամենայն կենդանիք…»: «Ի սուրբ լեառնն` մեծաւ Սիւնհոդոսիւ, կը գրէ Ներսէս Շնորհալին, սուրբ և առաքինեաց արանց ազգիս Հայոց` ժողովով աւելի քան զերկու հազար և հինգ հարիւր անձանց եպիսկոպոսաց, վարդապետաց, հարց վանականաց և միանձանց սրբոյ լերինն, նզովեալ հերքեցան յեկեղեցւոյ Քրիստոսի, և սրով բանին Աստուծոյ հատեալ` ի բաց ընկեցան որպէս զնեխեալ և զփտեալ անդամ յառողջ մարմնոյ եկեղեցւոյ` անէծս ցաւագինս կուտեալ ի գլուխ նոցա…»:
Դաւիթ Արծրունին ալ իր կարգին՝ կը մերժէ ժողովին որոշումը եւ Աղթամարի մէջ անկախ աթոռ կամ հակաթոռ մը կը հռչակէ ու կը գահակալէ մօտ 40 տարի:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ
