ՄԽԻԹԱՐ ԱԲԲԱՀԱՅՐ` Մխիթարեան միաբանութեան հիմնադիրը (36)

36.- ՄԽԻ­ԹԱՐ ԿԱՐ­ՄԻՐ ՎԱՆ­ՔԻՆ ՄԷՋ

­Մխի­թար Կար­միր վան­քին մէջ կը նուի­րուի նաեւ իր աշա­կեր­տին եւ այդ­տեղ գտ­նուող աբե­ղա­նե­րու դաս­տիարա­կու­թեան։ Անոնց աս­տուա­ծա­բա­նու­թիւն կը սոր­վեց­նէր Մեծն Ալ­պեր­տի մա­տեանէն եւ Աս­տուա­ծա­շուն­չի մեկ­նու­թիւն կը դա­սա­ւան­դէր՝ նկա­րագ­րա­կան եւ խորհր­դա­կան իմաստ­նե­րու հա­մե­մա­տու­թեամբ։ Միաժա­մա­նակ կը բա­ցատ­րէր նաեւ կա­թո­ղի­կէ հա­ւատ­քի տուեալ­նե­րը։­

Օր մը Կար­միր վանք կ՚այ­ցե­լէ Գրի­գոր անու­նով վար­դա­պետ մը եւ բո­լոր վա­նա­կան­նե­րու ներ­կա­յու­թեան հա­կա­ճա­ռու­թեան կը բռ­նուի Մխի­թա­րի հետ որ հա­մար­ձա­կու­թեամբ կը ջա­տա­գո­վէր կա­թո­ղի­կէ հա­ւատ­քը։ Վար­դա­պե­տը, որ թունդ հա­կա­ռա­կող մըն էր, չի յա­ջո­ղիր դի­մա­կայել Մխի­թա­րի տրա­մա­բա­նու­թեան եւ յատ­կա­պէս հայ եկե­ղեց­ւոյ հայ­րե­րու գրու­թիւն­նե­րէն մէջ­բե­րած վկա­յու­թիւն­նե­րուն եւ ամօ­թա­հար, ինք­զին­քը բո­լո­րին դի­մաց խայ­տա­ռա­կուած զգա­լով՝ այն­պէս ոյ­ժով կը հա­րուա­ծէ Մխի­թա­րի դէմ­քին, որ եղունգ­նե­րով քեր­ծած տե­ղը կ՚ա­րիւ­նի։ Մխի­թար բնաւ չի հա­կա­դար­ձեր եւ համ­բե­րու­թեամբ ու նե­րո­ղամ­տու­թեամբ կը հե­ռա­նայ։ Տա­րի­ներ ետք, երբ Մխի­թար ար­դէն հիմ­նած էր իր միաբա­նու­թիւ­նը, Մե­թո­նի վան­քը կորսն­ցու­ցած՝ Վե­նե­տիկ փախ­չե­լով Ս. Ղա­զար հաս­տա­տուած էր, 1720 թուա­կա­նին նոյն Գրի­գոր եպիս­կո­պո­սը Հռո­մէն կը ղր­կէ Տր­դատ թա­գա­ւո­րի մկր­տու­թեան տե­սա­րա­նը պատ­կե­րող մեծ իւ­ղան­կար մը, ուր Գրի­գոր Լու­սա­ւո­րի­չի դէմ­քը՝ իր դի­մա­գիծն էր, հե­տե­ւեալ մա­կագ­րու­թեամբ. «Ես Գրի­գոր Մել­քո­նեան Ար­քե­պիս­կո­պոս Եդե­սիոյ որ այժմ բնա­կիմ ի Մեծն Հռոմ ետու նկա­րել պատ­կերս զայս ի փառս Յի­սու­սի եւ ի պա­տիւ սր­բոյ հօրն մե­րոյ Գրի­գո­րի Լու­սա­ւոր­չին։ Յի­շա­տակ հոգ­ւոյ իմոյ եւ ծնո­ղաց իմոց ի դուռն սր­բոյն Ղա­զա­րու եւ ի ժա­մա­նա­կի առա­ջին Հայր Մխի­թար Աբ­բայի։ Թվին Փրկ­չին ՌԷ­ՃԻ [1720] իսկ Հայոց ՌՃԿԹ [1169]»։­

Այս պատ­կե­րը մին­չեւ օրս կը պա­հուի Ս. Ղա­զա­րի մե­նաս­տա­նին մէջ եւ եկե­ղեց­ւոյ բե­մին ձա­խա­կող­մեան պա­տը ամ­բող­ջու­թեամբ կը ծած­կէ։

1698 թուա­կա­նի ամ­րան վան­քին մէջ ժան­տախտ կը տա­րա­ծուի եւ ոմանք կը մա­հա­նան։ Ապա ծանր հի­ւան­դու­թիւն մը բո­լոր միաբան­նե­րը ան­կո­ղին կը գա­մէ, բա­ցի Մխի­թա­րէ, որ ան­ձնուի­րու­թեամբ կը խնա­մէ բո­լո­րը։ Երբ ամէն­քը կ՚ա­ռող­ջա­նան, սաս­տիկ գլ­խա­ցաւ մը կ՚ու­նե­նայ եւ բու­ժուե­լու հա­մար քա­ղաք կ՚եր­թայ։ Ճա­կա­տէն արիւն կը հա­նեն, սա­կայն զու­գա­հե­ռա­բար քի­թէն այն­քան արիւն կը հո­սի որ չեն կր­նար դադ­րեց­նել եւ բո­լո­րո­վին ու­ժաս­պառ կը վե­րա­դառ­նայ իր բա­րե­կա­մին՝ Պօ­ղո­սի տու­նը։ Բժիշ­կը միաժա­մա­նակ զօ­րա­ւոր լու­ծո­ղա­կան դեղ մըն ալ տուած էր, որու հե­տե­ւան­քով մա­հա­մերձ ան­կո­ղին կ՚իյ­նայ։ Բա­րե­կա­մը՝ մտա­հոգ որ իր տան մէջ չմա­հա­նայ, եւ այ­լազգ դա­տա­ւո­րէն չտու­գա­նուի, Մխի­թա­րը կը տա­նի իջե­ւա­նա­տուն եւ հոն սե­նեակ մը վար­ձե­լով զինք կը խնա­մեն մին­չեւ ապա­քի­նուի­լը։ Յով­հան­նէս աշա­կերտն ալ իրեն կը սպա­սա­ւո­րէր մին­չեւ ողջ առողջ կը վե­րա­դառ­նայ Կար­միր վանք եւ կը վերսկ­սի իր սո­վո­րա­կան գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։

Ցր­տա­շունչ ձմե­րուան առա­ջին օրե­րուն Մխի­թար կր­կին կը հի­ւան­դա­նայ։ Սաս­տիկ հազ մը կը խեղ­դէր զինք, որու պատ­ճա­ռով կը ստի­պուի կր­կին քա­ղաք եր­թալ իր բա­րե­կա­մին տու­նը, ուր տար­բեր դե­ղե­րով եւ գուր­գու­րոտ խնամ­քով երբ քիչ մը կը կազ­դու­րուի ան­մի­ջա­պէս կը վե­րա­դառ­նայ վանք։