«Սահմաններից այն կողմ» - Ատոմ Էկոյեան

Ատոմ Էկոյեան դարձել է կինոարուեստի առաջատար դէմքերից մէկը՝ իր իւրայատուկ ոճով, որում միաձուլւում են բարդ նարատիվները, յոյզերի խորութիւնը և յիշողութեան, ինքնութեան, կորստի և ողբերգութեան հարցերի ուսումնասիրութիւնը։

Ատոմ Էկոյեանը ծնուել է 1960 թուականի յուլիսի 19-ին, Գահիրէում, Եգիպտոս, հայկական ընտանիքում։ Նրա ծնողները, ովքեր հայ նկարիչներ էին, վերապրել էին Հայոց ցեղասպանութեան հետևանքները, ինչը խոր հետք թողեց նրա կեանքի և ստեղծագործական աշխարհահայեացքի վրայ։

Երբ Ատոմը երեք տարեկան էր, ընտանիքը տեղափոխուեց Վանքուվըր, Կանադա, փախչելով Մերձաւոր Արևելքի քաղաքական անկայունութիւնից։ Ծնողները ղեկավարում էին կահոյքի խանութ, սակայն արւեստի հանդէպ սէրը երբեք չկորցրեցին։

Մանկութեան տարիներին Էկոյեանը բախուեց մշակութային ինքնութեան խնդիրներին՝ փորձելով յարմարուել արևմտեան հասարակութեանը՝ միաժամանակ պահպանելով իր հայկական արմատները։ Այս ինքնության բախումը հետագայում կդառնայ նրա ստեղծագործական հիմնական թեմաներից մէկը։

Էկոյեանի հետաքրքրութիւնը կինոարուեստի հանդէպ ձևաւորուեց դեռ վաղ հասակում։ Նա սիրով կարդում էր Սամուէլ Բեքեթի, Հարոլդ Փինտերի և Ինգմար Բերգմանի գործերը։ Նրա կեանքը փոխուեց այն ժամանակ, երբ պատահաբար դիտեց Բերգմանի և Ֆետերիքօ Ֆելինիի ֆիլմերը, որոնք խորապէս ոգեշնչեցին նրան։

Չնայած սկզբնական շրջանում նա ուսանել է Միջազգային յարաբերութիւններ և Դասական կիթառ Թորոնթոյի համալսարանում, կինոարՈՒեստը վերածուեց նրա իրական կոչման։

Ատոմ Էկոյեանի ֆիլմերը առանձնանում են իւրայատուկ թեմատիկ և նարատիվ կառուցուածքով։ Նա մշտապէս հետազօտում է յիշողութեան, ինքնութեան, կորստի և վերականգնման հարցերը՝ միահիւսելով ժամանակի և իրականութեան բարդ շերտերը։

Նրա ֆիլմերի հիմնական թեմաներն են՝

• Յիշողութիւն և ինքնութիւն՝ ինչպէս անցեալը ձևաւորում է մարդկային ինքնութիւնը։

• Տեխնոլոգիա և լրատուութիւն՝ մեդիայի ազդեցութիւնն անհատի և հասարակութեան վրայ։

• Արտաքին և ներքին մեկուսացում՝ ֆիլմերի հերոսները յաճախ պայքարում են ինքնամեկուսացման և օտարման դէմ։

• Հայկական ժառանգութիւն՝ նրա ֆիլմերում յաճախ անդրադարձ կա հայկական ինքնութեան և պատմութեան հարցերին։

Առաջին Յաջողութիւնները

Առաջին կինոաշխատանքները՝ “Next of Kin” (1984) և “Family Viewing” (1987), անմիջապէս ուշադրութիւն գրաւեցին։ Ֆիլմերը պատկերում էին ընտանիքների բարդ յարաբերութիւնները և յիշողութեան տրավմատիկ բնոյթը։

“Speaking Parts” (1989) և “The Adjuster” (1991) ֆիլմերում Էկոյեանը աւելի խորացաւ տեխնոլոգիայի և յուզական կապի փոխազդեցութեան թեմաներում։ Դրանք դարձան միջազգային կինոփառատօների ուշադրութեան կենտրոնում և հիմնադրեցին նրա ռեժիսորական ոճը։

“Exotica” (1994)

Էկոյեանի ստեղծագործական բարձրակէտերից մէկը “Exotica”-ն էր, որը ներկայացնում է մարդկանց միջև բարդ և յուզական կապերի մասին պատմութիւն՝ տեղի ունեցող գիշերային ակումբում։ Ֆիլմն ուսումնասիրում է կորստի և սգի հետևանքները։

Քաննի կինոփառատոնում ֆիլմն արժանացաւ Միջազգային քննադատների մրցանակին և համաշխարհային ճանաչման։

“The Sweet Hereafter” (1997)

Էկոյեանի կարիերայի ամենամեծ յաջողութիւնը եղաւ “The Sweet Hereafter”-ը, որը պատմում է դպրոցական ավտոբուսի ողբերգական պատահարի և դրա ազդեցութեան մասին փոքր համայնքի վրայ։ Ֆիլմը համարւում է նրա ամենալաւ ստեղծագործութիւնը և արժանացել է երկու Օսկարի անուանակարգերի՝ Լաւագոյննջ ռեժիսոր և Լաւագոյնն ադապտացված սցենար։

Ֆիլմը նաև Քաննի կինոփառատոնում ստացաւ Grand Prix մրցանակը և մնաց կինեմատոգրաֆիայի դասական գործերից մէկը։

Ամենաանձնական և համարձակ աշխատանքներից մէկը “Ararat” (2002) ֆիլմն է, որը պատմում է Հայոց ցեղասպանութեան մասին։ Ֆիլմը պատմութեան, յիշողութեան և արուեստի միջոցով ճշմարտութիւնը որոնելու մասին է։

Էկոյեանը փորձեց օգտագործել ֆիլմի կառուցուածքը՝ ցոյց տալու համար, թէ ինչպէս է արուեստը ձգտում վերակառուցել պատմական իրադարձութիւնները։ Ֆիլմը համաշխարհային վէճերի առիթ դարձաւ, յատկապէս Թուրքիայում։ Սակայն այն միջազգային ճանաչման արժանացաւ և բարձրացրեց Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային իրազեկումը։

Ատոմ Էկոյեանը շարունակեց ստեղծագործել՝ համաշխարհային կինոյում թողնելով նոր ֆիլմեր, ինչպիսիք են՝

• “Where the Truth Lies” (2005)

• “Adoration” (2008)

• “Chloe” (2009)՝ նրա ամենառևտրականորեն յաջողուած ֆիլմերից մէկը։

• “Remember” (2015)՝ Հոլոքոստի վերապրած մարդու յիշողութեան և վրէժի մասին պատմող դրամա։

Էկոյեանը ստացել է բազմաթիւ միջազգային մրցանակներ, այդ թւում՝

• Օսկարի անուանակարգեր՝ «The Sweet Hereafter»-ի համար։

• Քաննի կինոփառատոնի Grand Prix։

• Վենետիկի կինոփառատոնի մրցանակներ։

• Քանատայի պատուոյ շքանշան՝ որպէս երկրի մշակութային հարստութեան կարևոր դէմք։

Ատոմ Էկոյեանը մնում է ժամանակակից կինոյի ամենահեղինակավոր ռեժիսորներից մէկը, ում աշխատանքները շարունակաբար ուսումնասիրում են յիշողութեան, ինքնութեան և մշակութային ժառանգութեան բարդ հարցերը։

Նրա ֆիլմերը հանդիսանում են մարդու հոգևոր աշխարհի, անհատի և հասարակութեան փոխկապուածութեան խորագոյն վերլուծութիւն։ Այսօր նրա անունը յաւերժ կապուած է համաշխարհային կինոյի պատմութեան հետ:

Հաղորդաշարը պատրաստեց` Ռուզաննա Պետրոսեանը