«Սահմաններից այն կողմ» - Գարի Գասպարով – Շախմատի մեծագոյն մեծագործը

Գարի Վիկտորովիչ Գասպարովը ծնուել է 1963թ․ ապրիլի 13-ին՝ Պաքւում։ Նրա հայրը՝ Կիմ Մովսեսի Վայնշտեյնը, մասնագիտութեամբ ինժեներ-էներգետիկ էր։ Մայրը՝ Կլարա (Աիդա) Շահենի Կասպարովան, ինժեներ էր՝ ավտոմատիկայի և հեռուստամեխանիկայի ոլորտում։ Գարի Գասպարովը հայրական կողմից հրեայ է, իսկ մայրական կողմից՝ հայ։ Կասպարովն ինքն է պարծենում իր բազմազան արմատներով՝ դրանք համարելով իր մտաւոր զարգացման ու համերաշխութեան ջատագով։

Նրա մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը նշանաւորուել են բացառիկ ինտելեկտով։ Շախմատին ծանօթացաւ 5 տարեկանում, իսկ արդեն 12 տարեկանում ընդգրկուեց Բոտվիննիկի անվան շախմատի դպրոցում՝ ԽՍՀՄ-ի լաւագոյններից մէկում։

Գասպարովի պրոֆեսիոնալ կարիերան սկսուեց փայլուն՝ 1980-ականների սկզբին։ 1985 թուականին, ընդամէնը 22 տարեկան հասակում, նա դարձաւ շախմատի աշխարհի ամենա երիտասարդ չեմպիոնը՝ յաղթելով Անատոլի Կարպովին՝ լեգենդար մրցախաղից յետոյ։ Այդ յաղթանակը դարձաւ մի նոր դարաշրջանի սկիզբ շախմատում։

Նա պահպանեց իր տիտղոսը մինչև 2000 թուականը՝ դառնալով ամենաերկարատև գործող չեմպիոններից մէկը։ Գասպարովը յայտնի էր իր անսահման պատրաստուածութեամբ, ստեղծարար մօտեցմամբ և հոգեբանական ճնշմամբ մրցակիցների նկատմամբ։ Նրա խաղը համատեղում էր տեխնիկա, ինտուիցիա և ռազմավարութիւն։

1997 թուականին Գասպարովը դարձաւ առաջին շախմատային գերհսկան, ով մրցեց IBM-ի “Deep Blue” համակարգչի դէմ։ Չնայած առաջին մրցամարտում Կասպարովը յաղթեց, 1997 թուականին նա պարտուեց համակարգչին՝ այսպիսով նշանաւորելով մի նոր փուլ մարդկային ինտելեկտի և արհեստական բանականութեան միջև մրցակցութեան մէջ։ Այդ խաղը դարձաւ գլոբալ խորհրդանիշ՝ տեխնոլոգիայի հսկայ զարգացման դարաշրջանում։

2005 թուականից յետո Գարի Գասպարովը հեռացաւ պրոֆեսիոնալ շախմատից և սկսեց ակտիՒ քաղաքական գործունութիւն։ Նա դարձաւ Կրեմլի ընդդիմադիրներից մէկը՝ հիմնելով «Միասնական ճակատ» շարժումը և հանդէս գալով որպէս մարդու իրաւունքների պաշտպան, ժողովրդավարութեան ջատագով։

Նա բազմաթիւ անգամներ քննադատել է Վլադիմիր Պուտինի իշխանութիւնը, մասնակցել է բողոքի ցոյցերի և միջազգային կոնֆերանսների։ Գասպարովը նաև անդամակցում է Human Rights Foundation-ին և ակտիվորեն հանդէս է գալիս ազատ խօսքի, մարդու արժանապատուութեան և ժողովրդավարական արժէքների պաշտպանութեան օգտին։

Գասպարովը հեղինակ է մի շարք խորաթափանց գրքերի, այդ թւում՝ «Մեծ նախորդներս» (My Great Predecessors), «Խորը մտածում» (Deep Thinking) և «Ապագայի խորհուրդը» (Winter is Coming), որտեղ միախառնւում են շախմատի վերլուծութիւն, քաղաքական միտք ու մարդկային փորձ։

Նա նաև հիմնադրել է Kasparov Chess Foundation-ը, որի նպատակն է աշխարհում տարածել շախմատի ուսուցումը դպրոցներում՝ խթանելով երեխաների վերլուծական մտածողութիւնը։

Թէև Գասպարովն ամբողջ կեանքում ապրել է Ռուսաստանում և արտասահմանում, նա միշտ նշել է իր հայկական արմատները։ Իր հարցազրոյցներում, ելոյթներում ու գրքերում նա յաճախ է անդրադառնում իր Մօր ազգութեանը՝ ասելով․ «Հայկական ժառանգութիւնս ինձ սովորեցրել է ուժ ունենալ դժուարութիւնների դիմաց։ Ես հպարտ եմ, որ հայ եմ»։

Գարի Գասպարովը մեր ժամանակների բացառիկ մտաւորականներից մէկն է։ Նա ոչ միայն վարպետ է խաղատախտակի վրայ, այլեւ ազատութեան, արժանապատուութեան և ճշմարտութեան ձայն։ Նրա կեանքը ապացոյց է այն բանի, որ մի մարդու միտքն ու սկզբունքները կարող են փոխել ոչ միայն խաղը, այլ՝ աշխարհը։

 Ռուզաննա Պետրոսեան