«Սահմաններից այն կողմ». Մոնթէ Մելքոնեան (Ավո) — Հոգով Հայի Ոգին

Այսօր պատմում ենք մարդու մասին, ով մեծացել է Ամերիկայում, սովորել է ճշգրիտ գիտութիւններ ու պատմութիւն, բայց իր կեանքի իմաստը գտաւ ազատագրական պայքարի դաշտում։ Մարդ, որ աշխարհից շատ բան գիտեր, բայց իր սիրտը նուիրեց Արցախին։

Նրա անունն է՝ Մոնթէ Մելքոնեան, կամ ինչպէս շատերը նրան ճանաչում են՝ Ավո։

Մոնթէ Մելքոնեան ծնուել է 1957 թուականի նոյեմբերի 25-ին՝ Կալիֆորնիայում։ Նրա ծնողները հայ գաղթականների ժառանգներ էին, ովքեր փրկուել էին Հայոց ցեղասպանութիւնից։ Երիտասարդ Մոնթէն վաղ հասակից հետաքրքրուած էր ոչ միայն հայութեամբ, այլեւ ամբողջ աշխարհի ճնշուած ժողովուրդների պատմութեամբ։

Սովորել է ԱՄՆ-ի պրեստիժային համալսարաններում՝ այդ թւում Բերքլիում, որտեղ ուսումնասիրել է պատմութիւն և մերձաւորարևելեան քաղաքակրթութիւն։ Նա ազատ տիրապետում էր մի քանի լեզուի՝ անգլերէն, ֆրանսերէն, թուրքերէն, պարսկերէն, արաբերէն։ Բայց այդ ամէնից առաւել՝ նա տիրապետում էր արդարութեան լեզուին։

1980-ականներին Մոնթէն սկսեց մասնակցել ազատագրական շարժումներին՝ այդ թւում՝ Լիբանանում, որտեղ միացաւ հայկական փառաւոր ֆեդայական և ինքնապաշտպանական ջոկատներին։ Նա ապրում էր պարզութեամբ, բայց պայքարում էր խիզախութեամբ։

Արաբ-իսրայէլական հակամարտութիւնից մինչև լիբանանեան քաղաքացիական պատերազմ՝ Մոնթէն դարձաւ փորձառու մարտիկ, ում գործողութիւնները խիստ դիսցիպլինավորված էին, իսկ ռազմավարական մտածողութիւնը՝ խորին։

Նա երբեք չէր ընկնում արկածախնդրութեան գիրկը։ Նրա իւրաքանչիւր քայլ մտածուած էր, հիմնուած պատմական պատասխանատուութեան և էթիկական համոզմունքների վրայ։

Երբ 1990-ականների սկզբին սկսուեց Արցախեան պատերազմը, Մոնթէն թողեց ամէն բան և եկաւ Հայաստան։ Նա արդեն ունէր ամերիկեան քաղաքացիութիւն, հարուստ գիտելիքներ, բայց նա չընտրեց անվտանգ կեանք։ Նա ընտրեց՝ լինել հայի կողքին, երբ հայը ամենաշատն էր դրա կարիքը զգում։

Մոնթէն Արցախում ստանձնեց հրամանատարական պատասխանատուութիւններ։ Նա վերակազմակերպեց հայկական մի շարք ստորաբաժանումներ, ուսուցանեց մարտավարութիւն, բարելաւեց կարգապահութիւնը։ Շուշիի, Մարտունու, Քարվաճառի, Մաղավուզի մարտերում նրա անունը դարձել էր յաղթանակի խորհրդանիշ։

Նա երբեք չէր կռւում ատելութիւնից դրդուած։ Ընդհակառակը՝ ասում էր․
«Մենք չենք պատերազմում թուրքին ատելու համար։ Մենք պատերազմում ենք, որ ապրենք մեր հողի վրայ»։

1993 թուականի յունիսի 12-ին Մոնթէն ընկաւ մարտի դաշտում՝ Մարտակերտի ուղղութեամբ։ Նրա զոհուելը ցնցեց ողջ ազգին։ Նրա մարմինը հանգչում է Եռաբլուրի պանթեոնում՝ մերօրեայ հերոսների կողքին։

Նա զոհուեց՝ ինչպես ապրեց՝ արժանապատուութեամբ, խոնարհութեամբ, ծառայելով իր ժողովրդին։

Մոնթէն չէր ուզում, որ իրեն հսկայ ներկայացնեն։ Նա ասում էր՝
«Ես պարզապէս հայ եմ։ Հայ, ով պատրաստ է ծառայել իր ժողովրդին»։

Բայց նրա խոնարհութիւնն աւելի է մեծացնում նրա կերպարը։ Այսօր Մոնթէ Մելքոնեանի կերպարը ապրում է դպրոցներում, փողոցների անուանումներում, երեխաների յիշողութեան մէջ։ Նա դարձաւ մի նոր ժամանակների ֆետայի՝ մի մարդ, որ համաշխարհային քաղաքացի լինելով՝ իր կեանքի խորհուրդը գտաւ հայկական լեռներում։

Մոնթէ Մելքոնեանը հայ լինելը դարձրեց համաշխարհային որակ։ Նա ապացուցեց, որ հայը կարող է լինել և՛ խելացի, և՛ համարձակ, և՛ բարի, և՛ պայքարող։

Այսօր յիշեցինք մի մարդու, ով ընտրեց փառքը ոչ թէ ամբիոնից, այլ դիրքերից։ Նա մեր յիշողութեան մէջ կմնայ՝ որպէս մի համեստ հսկայ, ում հայեացքը դեռ նայում է Արցախից՝ դէպի մեզ։

 Ռուզաննա Պետրոսեան