«Սահմաններից այն կողմ». Տիգրան Պետրոսեան – Խոշորագոյն շախմատիստը

Այսօր պատմելու ենք մի մարդու մասին, ով ոչ միայն դարձաւ աշխարհի շախմատի չեմպիոն, այլեւ փոխեց այդ խաղի փիլիսոփայութիւնը։ Նա խորհրդանշում է հայկական մտքի ուժը՝ լռութեան, հաշուենկատութիւն և ռազմավարական խոհեմութեան մէջ։

Նրա անունն է՝ Տիգրան Պետրոսեան։

Տիգրան Պետրոսեանը ծնուել է 1929 թուականի յունիսի 17-ին՝ Թբիլիսում՝ հայ ընտանիքում։ Նա փոքր տարիքում կորցնում է իր ծնողներին և տեղափոխւում Երևան, որտեղ սկսւում է նրա մտաւոր և հոգևոր ձևաւորումը։ Շախմատին նա սկսեց լրջօրէն զբաղուել դեռ պատանեկութեան տարիներին։ Շուտով հասկացուեց՝ սա սովորական տղայ չէ. նա ունէր բացառիկ կարողութիւն՝ կանխատեսելու քայլեր՝ քայլից առաջ։

Տիգրան Պետրոսեանի խաղաոճը ամբողջովին տարբերւում էր իր ժամանակակիցներից։ Եթէ միւսները ձգտում էին արագ յարձակման և յաղթանակի, ապա նա կառուցում էր պաշտպանութիւն՝ այնքան ամուր և խորքային, որ հակառակորդները յոգնւում էին մտքերից առաջ ընկնելուց։

Դրա համար նրան անվանում էին «Երկաթէ Տիգրան»։ Նա գիտեր, որ շախմատը միայն խաղ չէ. դա հոգեբանական պայքար է՝ մտքի դաշտում։

1963 թուականին Պետրոսեանը յաղթում է Միխայիլ Բոտվիննիկին՝ դառնալով շախմատի աշխարհի իններորդ չեմպիոնը։ Նա այդ տիտղոսը պահում է մինչև 1969 թուականը։

Նրա յաղթանակը դարձաւ ոչ միայն անձնական ձեռքբերում, այլեւ մեծ իրադարձութիւն՝ հայ ժողովրդի համար։ Պետրոսեանի ձեռքբերումները սփռեցին Հայաստան անունը աշխարհի ամենախոշոր ինտելեկտուալ հարթակներում։ Նա ցոյց տուեց, որ հայ միտքը կարող է գերազանցել նոյնիսկ շախմատային մեծ տիտաններին։

Տիգրան Պետրոսեանը մեծ դեր է խաղացել ոչ միայն որպէս շախմատիստ, այլեւ՝ որպէս մտաւոր ղեկավար։ Նա խմբագրում էր շախմատային ամսագրեր, գրում վերլուծութիւններ, դասաւանդում։ Նրա խորամանկ պաշտպանական տակտիկան և դիրքային մօտեցումները հետագայում դարձան մի ամբողջ սերնդի ռազմավարական դպրոց։

Նա շախմատին մօտենում էր ինչպէս երաժշտութեանը՝ ներդաշնակութիւն, կառուցուածք, ձև, շարժ։ Դա արւեստ էր՝ ոչ միայն մաթեմատիկա։

Չնայած Խորհրդային Միութեան ներսում իր մեծ հեղինակութեանը, Պետրոսեանը հպարտ էր իր հայութեամբ։ Նա յաճախ էր Երևան վերադառնում, մասնակցում տեղական մրցաշարերի, աջակցում երիտասարդ շախմատիստներին։ Նա երբեք չմոռացաւ՝ որտեղից է եկել, ում անունն է ներկայացնում աշխարհի բեմում։

Հայաստանում նրան մեծարում էին ոչ միայն որպէս չեմպիոն, այլեւ որպէս օրինակ՝ նուիրուածութիւն, ինտելեկտ, համեստութիւն։ Նրա անունով են կոչւում շախմատի դպրոցներ, մրցաշարեր, շախմատիստների սերունդներ։

Տիգրան Պետրոսեանը կեանքից հեռացաւ 1984 թուականին՝ ընդամէնը 55 տարեկան։ Սակայն նրա թողած ժառանգութիւնը ապրում է։ Նրա անունը՝ տօն է շախմատի աշխարհի էեջ։

Նրա փիլիսոփայութիւնը՝ "աւելի լաւ է չյաղթել, քան պարտուել", դարձել է մանտրա բազում խաղացողների համար։

Տիգրան Պետրոսեանը ոչ միայն գերազանցեց հակառակորդներին խաղատախտակին, այլեւ դարձաւ հայ մտքի խորհրդանիշ՝ համաշխարհային մակարդակով։ Նրա լռութիւնը՝ վերլուծութիւն էր, նրա ժպիտը՝ վստահութիւն, նրա շարժը՝ հաշուարկուած յաղթանակ։

Եւ եթէ այսօր Հայաստանը դիտարկւում է որպէս շախմատային երկիր, ապա այն հենց Տիգրան Պետրոսեանի շինած հիմքի վրայ է։

Պահպանենք մեր մտքի վարպետների յիշատակը՝ յիշելով, թէ որքան հեռուն կարող է հասնել մի ժողովուրդ, երբ իր զէնքը միտքն է։

Ռուզաննա Պետրոսեան